[p. 45]
Berta nacera na millor casa d'Outeiro. Nos
principios da sua crianza nunca nada faltou na sua casa, do que pode ter
un labrador ben acomodado. Foron cinco hirmaus, que tiveron cuasque
todos que largar da casa propea pra servir n'outra allea, pol-a mala
cabeza de seu pai, que se namorou d'unha aldeana cortelleira do mesmo lugar, dando mala vida á muller propea que era unha santa e moito mais
guapa qu'a outra.
Empezou o tiu Chinto, que asi se chamaba o pai
de Berta, por ir pasar unha que outra noite á casa da quirida; dempois
por correr á paus á muller cando ó reprendía, poque con aquelas
endiañadas relaciós no tiña ansea de traballar os bes e acababa con
sigo e co que Dios lle dera.
Pero o tio Chinto cada vez o facia pior, e por
[p. 46]
mais que o crego e algus bos viciños trataron d'aconsellalo ben,
facendolle ver que por aquel camiño chegaria a pedir unha limosna,
metérase n'el o demo de tal maneira, que a todos contestaba con boas razós, prometéndolles varear de conduta, pero él non salía de xunta
da moza.
Ela non valia un beldro comparada coa muller
propea; pero eu non sei con que artes ó engañaba, que tiña a casupa
chea de patacas, grau, e de todo canto podia haber na casa do tio
Chinto.
Deste xeito veu tan a menos a casa, que houbo
que vender varias veces fincas pra pagar as contribuciós, outras
puxéronse sobre cartos a rédetos pra manter os viceos e outras
quedaron en campo por non haber quen as traballase. Asi é que a mai
vendo que non tiña con que manter os fillos mandounos a servir.
Berta tiña moita ilusión por servir na ciudá
e buscaronll'us amos en Lugo.
Na primeira casa pasou un ano. Empezou nunha
casa donde tiña que ir á horta, lavar ó rio, e manter dous cochos.
Aquí deprendeu a facer algo de comer y-asi que pensou que sabia
bastante, polo que oia a outras compañeiras nas fontes, mudouse pra
outra casa en que tiña menos traballo e ganaba mais cartos.
Berta fórase poñendo moi guapa, vestia ben e
puido entrar na casa d'us siñores donde tiñan a gala ter criadas
bonitas.
Durante estivo servindo na ciudá tivo ocasión
de casarse conalgús artesanos que a pretenderon, pero ela era cada vez
mais mirada e lisonxeada pol-os siñoritos, que lle chegaron a encher a
cabeza d'aire, pensando que lle podia tocar algún.
E non se engañou.
O siñorito da mesma casa que era us seis anos
[p.47]
mais vello qu'ela, e qu'estaba acabando a carreira de inxenieiro en
Madrid, veu a pasar o brau á casa e cando marchou xa a deixaba
comprometida.
Poucos meses tardou en ver que non tiña
remedio a sua falta e ordenou ir a Madrid pra xunto o novio, antes de
que a xente se deprocatase, e co-a esperanza de que o inxenieiro en
ciernes a había d'axudar.
Prô a xente xa estaba de volta, e marmulabase
moito sobre o seu estado, achacándolle a moitos o conto; porque ela era
xaranera y-amiga de divertirse con todo o mundo, aunque pra decir a
verdá o seu corazón solo se rindiu o siñorito de casa, porque a
ocaseón fai ó ladrón, e porque lle soupo falar de tal xeito e tantas
pormesas lla fixo, qu'a rapaza caeu na rede e dempois non se puido mais
desenguerellar d'él.
Todos vian que Berta, antes tan colorada, foi
perdendo a color das meixelas, que enfraquecía e que perdía a alegria
e os ánemos.
Ela disculpábase con que tiña caida a
espiñela, pero ós dous ou tres meses empezou a notarse que sempre
qu'iba pol-a calle trataba de levar un brazo por diante a cintura, co-a
punta do pano mantón embolta n'el, y-enton xa non oia mais que
indireutas das amigas pra averigoar quen era o seu novio.
Os rapaces volvían por ela, porque en medeo
das suas xaranas, non se contaba un que non-a vise sempre recea pr'a
mala intenceón, e todos contaban que sempre chocara a habilidá que
tiña pra facerlles crer qu'era pan comido, e deixalos burlados cando
mais segura a crian.
Asi é qu'os rapaces inda se seguían parando
[p. 48]
con ela pensando qu'era unha calunia que lle levantaban as amigas
envexosas.
Pero Berta comprendeu que non podía seguir en
Lugo sin acabar de perder o creto e un dia pediulle a conta a siñorita
dicindo que queria marchar pra Madrid.
Por que te marchas, lle dixo.
Porque, siñora, eu estou mala como vosté
sabe, non teño ánemos pra facer nada, á miña casa non quero volver e
vou pra xunto d'un hirmau que teño en Madrid de sereno.
¿Como te estreves á marcharte sola y
enferma? é millor que che volvamos a chamar o médeco que che fixo
parar da outra vez os gómitos, e sinon, pasas ó hespital hasta que
cures; eu irei a verte de cando en cando e o meu home recomendarate.
Dios lle me librara d'ir o hespital. Pirmeiro
morría. E inda mais, por oxe no me fai falla pois teño aforrado algús
cartiños, e quería millor quedarme sin camisa antes d'ir ali.
Non sei porque lle tes tanto medo o hespital
pois alí hay boas camas, hirmás de Caridá que coidan moito ós
enfermos, médeco e meiciñas pagas...
Cale, cale, que cando estivo ali miña hirmá
sanou porque Diol-o quixo; cuasi non lle deron mais meiciñas que unha
auga cocida q'amargaba com'as xestas, e graceas ós caldiños que lle
deu a hirmá da caridá, que a coidou como si fora mai, sinon morria ali
como un cocho.
Pero tua hirmá sanou e o médeco cando non
lle deu mais meiciñas foi porque non lle farian falla.
Eu non sei si lle farian ou non: pró ben sabe
que saliu feita unha argana do hespital, e que
[p. 49]
cando dempois chamei ó médeco de vostedes pra que a vise aqui na casa,
dixo que tardara mais do dobre do tempo en curar, porque o auntamento
non pode pagar boas boas meiciñas, ten feito unha contrata cos
boticarios, e o médeco non pode recetar boas meiciñas pros probes,
porque os boticarios non llas darian sin perder, e non hay naide que por
pouco diñeiro poida dar moitas cousas boas.
E certo que o noso médeco dixo eso. Pero xa
sabes que os médecos son enemigos us d'os outros, e puido decilo por
darse pisto, pra facer ver qu'él era capaz de curar a tua hirmá antes
qu'o outro. En fin nena, si te queres marchar eu non cho privo, anque o
sinto, porque xa estaba afeita contigo.
Pois, siñora, vosté dispense, pro eu voume.
Si quere mandar algo pro siñorito Caitano, eu llo levarei, porque penso
marcharme esta mesma noite sin decirll'a naide nada.
Calquera que mirase pra cara da siñora veria
que se volveu rubia como unha guinda. O seu istinto de mai fixeraa
deprocatar n'un momento que Berta poidese estar namorada do seu fillo, e
que o iba a buscar. Acudiulle a sua imaxinación que o seu fillo poidera
ser o causante da enfermedá de Berta. Lembrouse dos agasallos que a
Berta lle fixera Caitano: encadeou us feitos c'os outros, acudindo a sua
memoria hastra os mais pequenos detalles, y aquela mai chegou a
adiquirir o convencemento de que Berta iba a comprometer ó seu fillo á
Madrid.
Tratou de disimular o que puido, e repricoulle.
Non teño nada que mandarlle ó siñorito.
E tomando un aire cariñoso dixolle.
Berta ti non vas a Madrid.Non te deixo eu
[p. 50]
ir. Aqui te coidaremos e che pagaremos médeco e meiciñas. Os meus
nenos van a chorar moito si non te ven. Nada, nada, en canto chegue
falarei co meu home e ti non sales d'esta casa hastra que cures, porque
de ningunha maneira te deixamos ir enferma por ahi endiante.
Todo o afan da siñora era arrancarlle unha
confesión que dese certeza as suas sospeitas. Todal-as tretas puxo en
xogo pra ganar a confianza de Berta, pero sin resultado.
Berta non rompeu o segredo dos seus males, nin
desistiu do seu propósito.
Media hora antes de marchar o tren salia un
mozo da estación cargado con un gran baul, e Berta detrás tamén
cargada con dous ou tres bultos.
Iba pensando como a recibiria o seu Caitano, ai
que lle dixese a nova que levaba, e como había de facer pra non lle
descubrir a seu hirmau, a cuya casa iba a parar por depronto, o
pensamento que a levaba a Madrid.
A ratos leda,a ratos fondamente cavilosa seguia
maquinalmente ó mozo que conducia a estación do ferrocarril, pro cando
iba a entrar n'ela dous policías detiveronna decindo que estaba presa e
que tiña que volver co eles diante do Gobernador.
Non lle valeron choros nin protestar da sua
inocencia e tivo que rendirse ó mandato dos impasibles polizontes, que
lle fixeron perder o viaxe, e a sua desesperación maor era non
adiviñar o motivo d'aquel feito qu'ela xuzgaba unha equivocación ou
unha calunia. |